Wydawnictwo
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu

Problematykę pracy należy ocenić jako bardzo ważną, aktualną i w tak szerokim zakresie dotychczas w Polsce niepodejmowaną. Od początku transformacji gospodarstwa rolnicze (szczególnie polskie) borykają się z zatorami płatniczymi, które wyraźnie nasiliły się na skutek wpływu kryzysu finansowego. Rolnikom, którzy kierują gospodarstwami rolniczymi, często trudno jest terminowo regulować zobowiązania bieżące, odczuwając skutki trudności płatniczych kontrahentów (efekt domina). W tym kontekście podjęty przez Autorkę problem siły finansowej towarowych gospodarstw rolnych i jej uwarunkowań produkcyjno-ekonomicznych oceniam jako trafny i aktualny (…), a uzyskane wyniki badań jako będące cennym wkładem w rozpoznanie siły finansowej w wybranych krajach Unii Europejskiej.

Z recenzji dr hab. Justyny Franc-Dąbrowskiej, prof. nadzw. SGGW

[Praca] jest pozycją wartościową (…) ze względu na: podjęcie aktualnej, interesującej i wciąż mało rozpoznanej problematyki badawczej na gruncie ekonomii rolnej. Jest to tym bardziej istotne z uwagi na wzrost znaczenia sfery finansowej w procesach ekonomicznych, jak i w zarządzaniu gospodarstwami rolnymi, a także zastosowanie interesujących, także autorskich metod w badaniach empirycznych nad pomiarem siły finansowej gospodarstw rolnych.

Z recenzji dr. hab. Aleksandra Grzelaka, prof. nadzw. UEP

Wprowadzenie. Celem pracy było rozpoznanie zjawiska siły finansowej i jej uwarunkowań produkcyjno-ekonomicznych dla towarowych gospodarstw rolnych w krajach Unii Europejskiej. W badaniach przyjęto następujące hipotezy badawcze:
• H1: W ocenie siły finansowej towarowych gospodarstw rolnych największe znaczenie mają mierniki oparte na dochodzie z rodzinnego gospodarstwa rolnego i przepływie pieniężnym, ponieważ umożliwiają diagnozowanie poziomu zasobów finansowych w gospodarstwie rolnym.
• H2: Siła finansowa towarowych gospodarstw rolnych jest zróżnicowana w zależności od wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego. Zwiększeniu wielkości ekonomicznej, wyrażonej w wartościach Standardowej Produkcji w euro, towarzyszy poprawa siły finansowej gospodarstw rolnych.
• H3: Siła finansowa towarowych gospodarstw rolnych jest zróżnicowana w zależności od typu produkcji gospodarstwa rolnego. W tych o jednoznacznie ukierunkowanej produkcji występuje wyższa siła finansowa niż w gospodarstwach rolnych wielokierunkowych.
• H4: Na siłę finansową gospodarstw rolnych pozytywnie wpływają determinanty produkcyjno-ekonomiczne, takie jak: powierzchnia użytków rolnych, produkcja, poziom inwestycji i dopłaty do działalności, natomiast negatywnie oddziałują: koszty operacyjne, zobowiązania i płacone podatki.

Materiał i metody. Podmiotem badań są towarowe gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość rolną w Unii Europejskiej, a przedmiotem ich siła finansowa. Zakres czasowy analiz ustalono na lata 2004–2015. Główne źródło materiału wtórnego stanowią dane pochodzące z bazy FADN. Mają one charakter zagregowany. Do najważniejszych metod badawczych zastosowanych w tej pracy należą metody takie, jak: analiza skupień, modele dla danych panelowych i regresja logistyczna, a także wybrane testy statystyczne – Kruskala-Wallisa, Walda, Breuscha-Pagana, Hausmana, Kołmorowa-Smirnowa z poprawką Lilleforsa oraz test ilorazu wiarygodności i współliniowości zmiennych objaśniających VIF.

Wyniki i wnioski. W badaniu wyodrębniono trzy rodzaje siły finansowej – potencjalną, rzeczywistą i wewnętrzną. Potencjalna siła finansowa oznacza zdolność gospodarstwa rolnego do osiągnięcia zadowalającej sytuacji finansowej w przyszłości, opartej na dochodzie i zatrzymanej w podmiocie amortyzacji, pomniejszonej o przekazania produktów na potrzeby gospodarstwa domowego. Rzeczywista siła finansowa gospodarstwa rolnego oznacza tę zdolność wytworzoną dzięki przepływom pieniężnym, natomiast wewnętrzna siła finansowa to siła rzeczywista bez subwencji zewnętrznych.

Wskazano wpływ czynników endogenicznych i egzogenicznych produkcji rolniczej na sytuację i siłę finansową gospodarstw rolnych. Można uznać, że siła finansowa gospodarstwa rolnego jest efektem oddziaływania czynników ilościowych i jakościowych, wewnętrznych i zewnętrznych.
Szczegółowa obserwacja siły finansowej towarowych gospodarstw rolnych z bazy FADN wykazała, że w poszczególnych krajach UE występuje wysokie jej zróżnicowanie. Różnorodność ta stanowi swoistą wartość i można ją uznać za mocną stronę sektora gospodarstw rolnych. Każdy podmiot może bowiem się rozwijać niezależnie, bazując na swoich zasobach. Dzięki temu obszary wiejskie stają się nie tylko producentami żywności, ale i dostawcami usług mieszkaniowych, turystycznych, środowiskowych itp. Należy przy tym pamiętać o stworzeniu gospodarstwom rolnym takich warunków, które pozwolą im w pełni wykorzystać potencjał finansowy.

Prezentowane analizy dotyczące siły finansowej gospodarstw rolnych mogą stać się cennym narzędziem diagnostycznym zarówno dla kierujących gospodarstwami rolników oraz ich partnerów rynkowych, jak i dla ekonomistów, zajmujących się problematyką funkcjonowania gospodarstw rolnych. Ponadto mogą służyć praktykom, np. doradcom rolniczym, bankowcom i politykom z ośrodków decyzyjnych określających makroekonomiczne warunki funkcjonowania sektora rolnego. Z punktu widzenia polityki rolnej wysoce użyteczne są metody, które umożliwiają przetwarzanie danych liczbowych pochodzących z rachunkowości rolnej. Po ewentualnym wprowadzeniu wymogu prowadzenia rachunkowości w gospodarstwach rolnych cenne będą metody, które można wykorzystać jako narzędzie do oceny sytuacji finansowej gospodarstw rolnych.

WPROWADZENIE

1. KONCEPCJA SIŁY FINANSOWEJ GOSPODARSTW ROLNYCH
1.1. Siła podmiotu gospodarczego
1.2. Siła finansowa gospodarstw rolnych

2. DETERMINANTY PRODUKCYJNO-EKONOMICZNE KSZTAŁTUJĄCE POZIOM SIŁY FINANSOWEJ W GOSPODARSTWACH ROLNYCH
2.1. Wprowadzenie w gospodarkę finansową gospodarstw rolnych
2.2. Identyfikacja czynników wpływających na siłę finansową na przykładzie Polski na tle krajów UE

3. RACHUNKOWOŚĆ ROLNA JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O SILE FINANSOWEJ
3.1. Dane z Sieci Danych Rachunkowych Gospodarstw Rolnych (FADN)
3.2. Miary wykorzystywane do analizy uwarunkowań siły finansowej gospodarstw rolnych

4. POMIAR SIŁY FINANSOWEJ GOSPODARSTW ROLNYCH W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 2004–2015
4.1. Wprowadzenie
4.2. Wartość absolutna siły finansowej gospodarstwa rolnego w zależności od wybranych kryteriów
4.3. Relacja siły finansowej do sprzedaży gospodarstwa rolnego w zależności od wybranych kryteriów

5. OCENA SIŁY FINANSOWEJ TOWAROWYCH GOSPODARSTW ROLNYCH NA PODSTAWIE JEJ UWARUNKOWAŃ PRODUKCYJNO-EKONOMICZNYCH
5.1. Wykorzystanie analizy skupień do klasyfikacji gospodarstw rolnych według ich siły finansowej
5.2. Zastosowanie modeli panelowych do oceny siły finansowej gospodarstw rolnych
5.3. Wykorzystanie analizy logitowej do badania siły finansowej gospodarstw rolnych
5.4. Uwagi końcowe do wyników badań

PODSUMOWANIE

ANEKS

Załącznik 1. Wybrane przekroje klasyfikacyjne gospodarstw rolnych (dla SO) według FADN w latach 2004–2015

Załącznik 2. Sprawozdania finansowe gospodarstw rolnych według metodyki FADN

Załącznik 3. Kalkulacja kosztu pracy własnej w gospodarstwie rolnym

Załącznik 4. Reprezentatywność gospodarstw rolnych w FADN w klasyfikacji według Standardowej Produkcji w latach 2004–2015

Załącznik 5. Siła finansowa towarowych gospodarstw rolnych (wartości absolutne) według kraju UE w latach 2004–2015

Załącznik 6. Siła finansowa towarowych gospodarstw rolnych (wartości absolutne w euro) według klasy ESU i kraju UE w latach 2004, 2009 i 2015

Załącznik 7. Przeciętna wielkość ekonomiczna i powierzchnia użytków rolnych towarowego gospodarstwa rolnego w krajach Unii Europejskiej w latach 2004–2015

Załącznik 8. Siła finansowa towarowych gospodarstw rolnych (wartości relatywne) według kraju UE w latach 2004–2015

Załącznik 9. Analiza skupień dla siły finansowej gospodarstw rolnych (wartości absolutne)

Załącznik 10. Analiza skupień dla siły finansowej gospodarstw rolnych (wartości relatywne)

Załącznik 11. Dopasowanie do rozkładu normalnego dla zmiennych opisujących siłę finansową w typach produkcyjno-ekonomicznych

LITERATURA

ABSTRAKT

Introduction. The purpose of this paper is to identify the financial power and its production and economic determinants in agricultural farms in the European Union. The following research hypotheses are formulated:
• H1: The most important indicators in the assessment of the financial power of farms are based on the family farm income and on the cash flow, as they allow to diagnose the level of financial resources in the agricultural farm.
• H2: The financial power of agricultural farms depends on the economic size of the farm. Increase in the economic size, expressed in the values of the Standard Production in euro, is accompanied by improvement in the financial power of agricultural farms.
• H3: The financial power of agricultural farms depends on the production type of farm. The higher financial power occurs in agricultural farms of single direction of production than in the multidirectional farms.
• H4: The financial power of farms is positively affected by such determinants as: agricultural area, production, investment, subventions. It is negatively influenced by operating costs, liabilities and paid taxes.

Material and methods. The subject of this research are professional agricultural farms leading the agricultural accounting in the European Union, and the object of research is their financial power. The research period covers the years 2004–2015. The main source of secondary material are aggregated FADN data. The most important research methods include cluster analysis, panel data models and logistic regression, as well as selected statistical tests: Kruskal-Wallis, Wald, Breusch-Pagan, Hausman, Kolmogorov-Smirnov with Lilliefors’ Significance, likelihood ratio test and collinearity of variables VIF test.

Results and conclusions. In this study, three types of financial power are distinguished: potential, actual and internal. The potential financial power means the ability of a farm to have a satisfactory financial situation in the future based on its income and depreciation reduced by the transfer of products on farm needs. The actual financial power of farm means this ability resulting from cash flow, and the internal financial power equals the actual financial power reduced by subsidies.

The impact of exogenous and endogenous circumstances of agricultural production on the financial situation and power of agricultural farms is indicated. It is revealed that the financial power of the agricultural farm results from the impact of quantitative and qualitative factors, both internal and external.

Detailed analysis of the financial power of the professional farms included to FADN database reveals that in the individual EU countries the high diversification of farms occurs. This diversity is a valuable strength of agricultural sector. Each entity has the ability to develop in an independent manner using its resources. As a result, rural areas are not only food producers, but also can provide residential, tourist, and environmental services. The circumstances should be created that assure maximum use of this potential of agricultural farms.

Conducted research on financial power of farms may become a valuable diagnostic tool, both for farmers and their farms market partners. It is also dedicated for economists dealing with agribusiness, especially. Last but not least, the results of research may be used by practitioners, i.e. agricultural advisors, think tank experts and policymakers that influence the macroeconomic framework for agriculture. Methods of analysis of accounting data can be highly useful especially from the perspective of agricultural policy. Finally, after all agricultural farms are eventually obliged to keep the accounts, these methods become a valuable tool for assessment of the financial situation of individual farms.