Wśród badaczy zajmujących się sytuacją ekonomiczno-finansową gospodarstw rolnych nie ma jednoznacznego podejścia do badania bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstw rolnych. Pojęcia te są trudne do zdefiniowania, istnieją więc rożne propozycje ich opisywania i mierzenia. Wzajemne relacje między bezpieczeństwem finansowym a stabilnością finansową gospodarstw rolnych są złożone i trudne do wyodrębnienia zarówno dla teoretyków, jak i praktyków na co dzień zajmujących się rolnictwem. Należy zauważyć, że badania tych kategorii dla gospodarstw rolnych są prowadzone niezwykle rzadko – może dlatego nie wypracowano dotychczas jednolitej metodyki.
Opracowanie to jest próbą usystematyzowania dostępnej wiedzy na ten temat. Porządkuje rożne podejścia do tematu bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej, wychodząc od znaczenia dla systemu finansowego, a kończąc na ich wadze dla rozwoju gospodarstw rolnych w Polsce. Autorka stara się odpowiedzieć na pytania: jak obecnie pojmować bezpieczeństwo finansowe i stabilność finansową? jak je definiować i mierzyć? oraz w jakim stopniu bezpieczeństwo finansowe i stabilność finansowa są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych?
Wprowadzenie: Celem głównym pracy jest zaprezentowanie i ocena najważniejszych aspektów bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstw rolnych. Celem pomocniczym jest zaproponowanie syntetycznego miernika bezpieczeństwa finansowego gospodarstw rolnych opartego na znanych wskaźnikach należących do analizy wskaźnikowej danych finansowych. W badaniach przyjęto następującą hipotezę badawczą: stabilność finansowa jest fundamentem bezpieczeństwa finansowego gospodarstwa rolnego i oba te zjawiska mogą być badane przez szczegółową analizę wskaźnikową opartą na danych ze sprawozdań finansowych. W celu jej sprawdzenia sformułowano następujące pytania badawcze:
• Czy wzrost bezpieczeństwa finansowego oznacza równoczesny wzrost stabilności i odwrotnie?
• Czy można wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo finansowe i stabilność finansową gospodarstwom rolnym?
• Czy można wskazać czynniki zagrażające bezpieczeństwu finansowemu i stabilności finansowej gospodarstw rolnych?
• Jakie są instytucjonalne i behawioralne uwarunkowania podejmowania decyzji finansowych w gospodarstwach rolnych i jakie jest ich znaczenie dla bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstwa?
Materiał i metody: Podmiotem badań są polskie gospodarstwa prowadzące rachunkowość rolną w ramach systemu FADN. Przedmiotem badań jest bezpieczeństwo finansowe i stabilność finansowa tych gospodarstw. Zakres czasowy badań ustalono na lata 2004–2019. Główne źródło materiału wtórnego stanowiły zagregowane dane z bazy FADN. Do najważniejszych metod badawczych zastosowanych w tej pracy należą podstawowe metody statystyki opisowej i modele panelowe.
Wyniki i wnioski: W badaniu wyodrębniono cztery obszary bezpieczeństwa finansowego gospodarstw rolnych. Dotyczyły one: 1) relacji majątkowo-kapitałowych; 2) płynności i zadłużenia; 3) sprawności działania; 4) efektywności finansowej. Szczególny nacisk położono na prześledzenie relacji między aktywami i kapitałem własnym a autonomią finansową gospodarstw rolnych oraz zadłużeniem a nadpłynnością gospodarstw rolnych. Skupiono się również na relacjach między kapitałem obrotowym netto a cyklem operacyjnym w gospodarstwach rolnych oraz badano dochodowość gospodarstw rolnych, z uwzględnieniem wpływu dotacji i subwencji na ich sytuację finansową. Zaprezentowano również wskaźnik bezpieczeństwa finansowego dla gospodarstw rolnych, który składa się z elementów pochodzących z czterech kluczowych obszarów bezpieczeństwa. Wyznaczono również jego poziomy referencyjne, by ocenić sytuację gospodarstw. Udało się określić typy gospodarstw o wysokim i niskim bezpieczeństwie finansowym. Ponadto wskazano, które typy gospodarstw są zagrożone utratą bezpieczeństwa czy też ponadprogowo zabezpieczone. Sprawdzono stan stabilności finansowej badanych gospodarstw. Wskazano czynniki, które mają wpływ na kształtowanie się bezpieczeństwa finansowego.
Prezentowane analizy mogą być wykorzystywane do oceny bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstw rolnych. Niosą ze sobą cenne informacje diagnostyczne i mogą uprzedzać o zakłóceniach dla bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej.
Wprowadzenie
1. Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej podmiotów gospodarczych
1.1. Wybrane definicje i pojęcia powiązane z bezpieczeństwem finansowym i stabilnością finansową
1.2. Determinanty oraz mierniki bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej podmiotów gospodarczych
1.3. Zachowania i wybory finansowe podmiotów gospodarczych
2. Gospodarka finansowa gospodarstw rolnych
2.1. Specyfika prowadzenia działalności gospodarczej w sektorze rolnym
2.2. Wspólna Polityka Rolna jako ramy instytucjonalne dla bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstw rolnych
2.3. Zachowania finansowe rolników i ich determinanty
2.4. Obszary analizy i mierniki bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej dla gospodarstw rolnych
3. Analiza bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej gospodarstw rolnych w Polsce
3.1. Materiał źródłowy
3.2. Metody badawcze
3.3. Stan bezpieczeństwa finansowego i stabilności finansowej polskich gospodarstw rolnych według wybranych przekrojów w latach 2004–2019
3.3.1. Podstawowe dane o ziemi, pracy, kapitale i wynikach finansowych
3.3.2. Obszar relacji majątkowo-kapitałowych
3.3.3. Obszar płynności i zadłużenia
3.3.4. Obszar sprawności działania
3.3.5. Obszar efektywności finansowej
4. Pomiar bezpieczeństwa finansowego gospodarstw rolnych za pomocą jednego wspólnego wskaźnika
4.1. Założenia metodyczne
4.2. Propozycja wskaźnika bezpieczeństwa finansowego
4.3. Statystyki opisowe dotyczące wskaźnika bezpieczeństwa finansowego na podstawie polskich gospodarstw rolnych
4.4. Ranking gospodarstw rolnych według wartości wskaźnika bezpieczeństwa finansowego
4.5. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo finansowe – modelowanie
4.5.1. Postępowanie badawcze
4.5.2. Modele panelowe i ich interpretacja
Podsumowanie
Aneks
Literatura
Abstrakt
Abstract
Introduction: The aim of the study is to analyse the most important aspects of the financial safety and financial stability of agricultural farms. The auxiliary objective is to propose a synthetic measure of financial security for agricultural holdings based on known indicators from the analysis of financial data. According to the research hypothesis, financial stability is the premise for the financial security of a farm and both financial stability and security can be measured using indicators that provide effective tools to gauge progress and performance of an agricultural farm. The following research questions were formulated:
• Does an increase in financial security mean a simultaneous increase in financial stability and vice versa?
• Is it possible to recognize factors responsible for the financial security and stability of agricultural farms?
• Is it possible to recognize factors threatening the financial security and stability of agricultural farms?
• What are the institutional and behavioural determinants of farms’ financial decisions and what is their impact on the financial security and stability of agricultural farms?
Material and methods: The research covers Polish agricultural farms keeping agricultural accounts according to the FADN system. The topic of the research is the financial security and stability of these farms. The time frame of the research is set for the years 2004–2019. The main source of secondary material are aggregated data from the FADN database. The most important research methods used in this research are panel models.
Results and conclusions: The study identifies four areas of agricultural farms’ financial security. They include: 1. property and capital relations; 2. liquidity and debt; 3. operational efficiency; 4. financial efficiency. Special emphasis is placed on examining the relationship between assets, equity, agricultural farms’ financial autonomy, debt, and the excess liquidity of farms. The study also focuses on the relationship between net working capital and the farms’ operating cycle, in order to examine the profitability of farms while taking subsidies into account. A financial security index is also presented. It consists of elements measuring the situation in four key safety areas. The reference levels of this index are set to assess the financial stability and security of agricultural farms.
As a result, types of farms with high and low financial security are identified. Additionally, there is an analysis of the types of farms that are at risk of losing financial security and the types of farms in which the level of such security is inappropriately high. The financial stability of the farms analysed is also assessed. Factors that affect the performance and progress of financial security are indicated.
The results of the analysis can be used to assess the financial security and financial stability of agricultural farms. They carry important diagnostic information and can be used as an early warning system that enables preparations to be made and action to be taken that is appropriate and timely in order to reduce any threats to financial security and stability of agricultural farms.
Financial security and financial stability of farms in Poland after accession to the European Union
Abstract
